TATAR AYDINI, TÜRK-İSLAM TARİHİNİN İLK VE TEK KADIN KADISI: MUHLİSE BUBİ

21 Şubat 1869’de, Vyatka bölgesinin Sarapul’a bağlı İj-Bubi köyünde Molla bir ailenin altıncı çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk eğitimini babası Abdulallam Mulla’dan (Molla-İmam) ve annesi Bedrulbenat Abıstay’dan (Kazan Tatarlarında kadın öğretmene verilen unvan) aldı. Annesi Muhlise’ye dört yaşındayken okuma yazma öğretti. 1898 senesinden itibaren ağabeyleri Abdullah ve Ubeydullah’ın kurdukları Kızlar Medresesi’nde müdürlük yapan Muhlise Bubi, 1907 senesinde kadınların cahil kalmaması için Sarapul’da kadınlar için özel bir medrese açtı ve bu medrese, kadın öğretmenleri hazırlayan ilk öğretmen okulu oldu. Muhlise’nin adı ve okulunun itibarı, öğrencileri ile birlikte Kazan’dan Moskova’ya, Semerkant’a, Bişkek’e ve hatta Sibirya’ya kadar ulaştı.

Tatar halkının aydınlanmasının ve eğitime olan ilginin büyümesinin, Rus hakimiyeti için tehdit oluşturabileceği düşünülerek 1910’un Ocak ayında St. Petersburg’da “İtil Bölgesinde Müslüman Etkisiyle Mücadele” adlı özel bir toplantı yapıldı. 30 Ocak 1911’de İj-Bubi medresesine jandarma baskın yaptı ve acımasız bir şekilde tüm kitaplar İj Nehri kıyısına götürülüp yakıldı. Kadın okulu kapatıldı. Bunun üzerine 1914 yılında Yauşev tüccarlarının yardımıyla Muhlise Bubi bir kadın medresesi kurmayı başardı. Kadınlar ve gelecek nesil için gece gündüz demeden çalışarak kendi düşünce ve fikirlerini savunmaya devam etti. Onun ana fikirlerinde, kadınların gelecek nesli eğitmekle ilgili büyük sorumluluk taşıdığı ve bunu sadece eğitimle başarabileceği hususu yer aldı.

Rusya tarihinde ilk kez 1917 yılında Müslümanlar, müftü ve altı kadı üyesini kendileri seçtiler. Muhlise Bubi’nin de bir kadın olarak burada Müslüman şeriat işlerine hâkim bir kadı olarak seçilmesi, İslam dünyasındaki ilk ve tek örnek oldu.

Muhlise Bubi, 1937 senesinde Tatar-Türk aydınlarına başlatılan kıyımdan kurtulamadı ve milliyetçilikle suçlanarak hapis cezasına çarptırıldı. 23 Aralık 1937 yılında ise cezaevinde kurşuna dizilerek şehit edildi.

Hayatını Türk kadınının eğitilmesine ve aydınlanmasına adayan Muhlise Bubi’yi şükran, minnet ve rahmetle anıyoruz. Ruhu şad, mekanı cennet olsun.

• Metni hazırlayan Cennet Durur’a teşekkür ederiz.

(Sayın Tarık Turan Haktan’ın sayfasından alıntıdır)